Wizualizacja i propozycja odtworzenia dawnej dzielnicy żydowskiej w Przemyślu

PLANOWANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ŚRÓDMIEŚCIA PRZEMYŚLA Z WYKORZYSTANIEM ZAAWANSOWANYCH APLIKACJI GRAFICZNYCH

Praca dyplomowa magisterska Miłosza Kręta, absolwenta Politechniki Rzeszowskiej

Cel pracy

W pracy podjęto próbę wykorzystania narzędzi graficznych do organizacji przestrzennej wybranego obszaru miejskiego – tak zwanej „Dzielnicy Żydowskiej” znajdującej się w Przemyślu. Mając na uwadze fakt, że w okolicach przemyskiego rynku znajduje się niezagospodarowana właściwie przestrzeń, na której kiedyś znajdowały się interesujące obiekty architektoniczne, zniszczone podczas wojny, planuje się uczynić tę pracę propozycją zagospodarowania wspomnianego terenu na kilka sposobów, z których każdy w istotnym stopniu opierał się będzie na odwzorowaniu rzeczywistej zabudowy tego rejonu sprzed wojny. Praca będzie również w dużym stopniu dziełem rekonstrukcyjnym, ponieważ w procesie jej tworzenia dołożono wszelkich starań, aby modele nieistniejących budowli były wierne oryginałom z początku XX wieku.

Zakres pracy

Praca swoim zakresem obejmować będzie prezentację wyników kwerendy historycznej, czyli materiałów, jakie udało się skompletować, zawierających informację o wyglądzie, układzie czy strukturze interesującego nas obszaru (zdjęcia, opisy, mapy, plany, szkice itp.). Zaznaczyć należy, że konieczne było ustalenie pewnego wspólnego okresu czasu, na podstawie którego rekonstruowane będą obiekty, ponieważ zmiany w ich architekturze były dynamiczne i istotne z punktu widzenia modelującego. Zaprezentowane zostaną, z indywidualnym opisem każdego z obiektów oraz porównaniem z przedwojennymi fotografiami, modele odwzorowanej zabudowy oraz przedstawione trzy propozycje aranżacji rejonu na bazie przedwojennej struktury:

• adaptacja historycznego zagospodarowania przestrzennego do potrzeb współczesnego wykorzystania obszaru śródmieścia,
• modyfikacja zagospodarowania pod kątem planów na stworzenie wielkopowierzchniowego centrum handlowego,
• propozycja futurystyczna (współczesna) zabudowy rozpatrywanego obszaru.

Obecny stan dawnej "Dzielnicy Żydowskiej" w Przemyślu

W miejscu, gdzie kiedyś znajdowało się przemyskie "Miasteczko Żydowskie" dzisiaj obserwować można pusty plac, częściowo przeznaczony na parking, otoczony wąskimi uliczkami, z elementami zieleni. W bezpośredniej bliskości zachował się, nadgryziony zębem czasu, szereg przedwojennych kamienic, po części odnowionych, z parterami w dużej mierze przeznaczonymi na sklepy. Obszar ten, położony około 300 metrów od rynku jest duży i nieprzyjemny w odbiorze, ponieważ wciąż nie w pełni zagospodarowany i niespójny stylowo.
Aby umożliwić autorowi posługiwanie się nazwami ulic w celach lokalizacji poszczególnych obiektów i obszarów, zamieszczona została również mapka schematyczna wybranego obszaru (Rys. 2.2)

Potrzeba zmiany obecnego wyglądu rozpatrywanego rejonu wydaje się naturalna, świadomy jej jest także Urząd Miasta oraz zagraniczni i krajowi inwestorzy. Dołożyć należy jednak wszelkich starań, aby uczynić to w sposób dokładny i przemyślany. Poprzez budowę w tym miejscu centrum handlowego zaprojektowanego według uniwersalnego planu (jednego na wiele miast) ten strategiczny obszar z łatwością pozbawiony może zostać uroku i walorów turystycznych. Opierając się na wiedzy, że Przemyśl jest miastem bogatym w zabytki, oraz że podczas wojen znacznie ucierpiał za sprawą zniszczeń, zakładać można, że w tym rejonie również mieściły się obiekty architektoniczne o dużym znaczeniu historycznym. To stało się inspiracją do zgłębienia historii miasta dotyczącej tego obszaru oraz pomysłu na projekt jego architektonicznego zaplanowania przestrzennego.
Okazuje się, że teren ten był zagospodarowany już od XV wieku. Istnieją, zatem sprzyjające przesłanki do stworzenia propozycji jego rekonstrukcji w oparciu o finansowanie ze środków funduszu Unii Europejskiej. Za odwzorowaniem historycznej architektury tego rejonu przemawiają między innymi:

• podniesienie atrakcyjności miasta pod względem turystycznym,
• wyeksponowanie wielokulturowej i niebanalnej zabudowy,
• ochronna rola Konserwatora Zabytków, który z pewnością sprzyjałby pracom nad zrealizowaniem takiego projektu.

Należałoby, więc dążyć do tego, aby w przyszłości znalazły się tam właśnie elementy historyczne, których teraz brakuje.

Zagospodarowanie historyczne dzielnicy żydowskiej w przemyślu

Prezentacja historycznej zabudowy i jej podział na strefy

Na podstawie przedwojennych map obszaru będącego tematem pracy w miarę precyzyjnie (uwzględniając zmianę położeń ulic oraz kształtu podłoża) określić można, gdzie obecnie znajdowałyby się poszczególne elementy historycznej zabudowy. Wśród skompletowanych map kluczową rolę odegrała mapa z legendą (Rys. 3.1a) pozwalając na rozpoznanie, jaką funkcję pełniły dane obiekty architektoniczne. Na mapach z roku 1895 oraz 1900 (Rys. 3.1b) zauważyć natomiast można zmiany w zabudowie na przestrzeni lat.

Nie mniejszą rolę odegrała dokładna mapa z podziałem i numeracją zabudowy (Rys. 3.1c), którą autor w głównej mierze posiłkował się rekonstruując nieistniejące już budynki. Na podstawie tej właśnie mapy opisane będą poszczególne elementy zabudowy, a obszar podzielony zostanie na strefy, który to podział wpłynie na przejrzystość i klarowność pracy:

• strefa A (kolor zielony na Rys. 3.2)

- Kamienica Nussbauma (tzw.'Intendentura') (nr 1 z Rys. 3.2).

• strefa B (kolor różowy)

- Sąd Grodzki (nr 2),
- Zespól kamienic przy ulicy Wodnej (nr 3).

• strefa C (kolor żółty )

- Synagoga Tempel (nr 4),
- Zespół kamienic przy Synagodze Tempel (nr 5).

• strefa D (kolor niebieski)

- Stara Synagoga (nr 6),
- Zespół kamienic przy Starej Synagodze (nr 7).

• strefa E (kolor czerwony)

- Kamienica w centrum Placu Berka Joselewicza (nr 8),
- Kamienica przy ulicy Ratuszowej (nr 9).

Rys. 3.1c Historyczna mapa katastralna.

Źródło: dokumentacja fotograficzna autora

Redakcja FRP-D.S.: Autor pracy w kolejnych rozdziałach opisuje sposób rekonstrukcji budynków z poszczególnych stref  opisując detale architektoniczne oraz przedstwia ich dokumentację fotograficzną. W artykule prezentuję opis procesu odtwarzania tylko jednego budynku jako przykład.

Rekonstrukcja Strefy A
Strefa A - Kamienica Nussbauma nazywana też 'Intendenturą' mieściła się przy ulicy Jagiellońskiej na płaskim obszarze niedaleko Kamiennego Mostu. Budynek czterokondygnacyjny, o nietypowej bryle, potężnych rozmiarow (w modelu rekonstrukcyjnym liczy ponad 120 okien) posiadał dwa narożniki w postaci półokrągłej zwieńczone szpiczastymi kopułkami. Na zdjęciach widoczne są dwa balkony na ścianie południowej oraz niewielki taras będący górną częścią wypukłego elementu ściany zachodniej. Jakość zdjęć pozwalała odtworzyć między innymi trójkątne zdobienia pomiędzy oknami oraz przybliżony wygląd detali elementów przyległych do dachu ponad poziomem ścian. Intendentura była trudna do odtworzenia z powodu jej dużej złożoności oraz niewielkiej ilości zdjęć dokumentujących jej wygląd (Rys. 3.9).
Większość pozyskanych materiałów fotograficznych ukazuje intendenturę w części zniszczoną. Model został odtworzony w postaci lekko zmodyfikowanej (Rys. 3.10); północna ściana została 'przycięta' i sztucznie połączona ze skośną częścią połnocno-zachodnią, ponieważ pozostawienie oryginalnego układu byłoby nieestetyczne dla obserwujących od strony północnej. Strona wschodnia została natomiast zrekonstruowana w dużej mierze bazując na wyglądzie pozostałych ścian (udało się dotrzeć tylko do jednego zdjęcia, niskiej jakości, wykonanego z tego kierunku). Nie da się ukryć, że Kamienica Nussbauma jest budynkiem imponującym, o niebanalnym kształcie i stylu. Model pokryty teksturą symulującą tynk o barwie kremowej.

Rys. 3.9 Oryginalne zdjęcia Intendentury.
źródło: dokumentacja fotograficzna autora

Rys. 3.10b Model Intendentury. Kierunki, z jakich wygenerowano
ujęcia wskazano na rzucie prostopadłym z góry.
źródło: opracowanie własne

Posiadając przygotowane wszystkie modele rekonstruujące dawną Dzielnicę Żydowską warto pokusić się o ich wspólną prezentację na jednym planie. Tło dla modeli stanowią proste bloczki symbolizujące obecnie istniejące obiekty (Rys. 3.29). Na rysunku zaznaczone zostały obszary zajmowane przez poszczególne modele. Wszystkie obiekty znajdują się na terenie, na który naniesiona została mapa bitowa z aktualnym rozkładem ulic. W późniejszym etapie wspomniana mapa bitowa wzbogacona została o większą ilość szczegółów - jezdnie, chodniki, pasy uliczne, przejścia dla pieszych czy kostkę brukową.
Ponieważ większość fotografii sprzed wojny była czarno-białe (kolorowe zdjęcia były tak naprawdę sztucznie kolorowane, więc nie niosły ze sobą pewnej informacji o kolorystyce budynków) kolory obiektów zostały nadane według uznania autora pracy. Wszystkie modele (oprócz Synagogi Tempel posiadającą teksturę wiśniowej cegły) utrzymane są w tonacji jasnej - kremowo-kawowej ze zróżnicowaniem kolorów pomiędzy obramowaniem okien, zdobieniami, drzwiami, ramami okiennymi, szprosami, tralkami oraz dachami i kominami (Rys. 3.30).
Rekonstruowane obiekty prezentowane z perspektywy osoby pieszej w pełni oddają urok przedwojennej zabudowy.

Rys. 3.29 Zabudowa istniejąca oraz granice obiektów rekonstruowanych.
źródło: opracowanie własne

Redakcja FRP-D.S.: oznaczenia numerowe budynków opisane powyżej rysunku 3.1c.

Rys. 3.30a Rekonstrukcja zabudowy Dzielnicy Żydowskiej. Widoki z lotu ptaka.
źródło: opracowanie własne

Rys. 3.30b Rekonstrukcja zabudowy Dzielnicy Żydowskiej. Widoki z lotu ptaka.
źródło: opracowanie własne

Rys. 3.30c Rekonstrukcja zabudowy Dzielnicy Żydowskiej. Widoki z lotu ptaka.
źródło: opracowanie własne

Rys. 3.32 Rekonstrukcja zabudowy Miasteczka Żydowskiego.
Wizualizacja z perspektywy przechodnia.
a) widok z ulicy Ratuszowej w kierunku północno-zachodnim
b) widok z ulicy Ratuszowej w kierunku północno-wschodnim
c) widok z ulicy Wodnej w kierunku północnym
źródło: opracowanie własne

Rys. 3.33 Rekonstrukcja zabudowy Miasteczka Żydowskiego.
Wizualizacja z perspektywy przechodnia
a) widok z Kamiennego mostu w kierunku południowo-zachodnim
b) widok z ulicy Wodnej w kierunku wschodnim
c) widok z ulicy Ratuszowej w kierunku północnym
źródło: opracowanie własne

ROZSZERZENIE ZAGOSPODAROWANIA HISTORYCZNEGO DZIELNICY ŻYDOWSKIEJ W PRZEMYŚLU O NOWE PROPOZYCJE

Modyfikacja zagospodarowania pod kątem planów Urzędu Miasta Przemyśla

Jak wspominano w rozdziale drugim, plany Urzędu Miasta związane z zabudową placu Berka - Joselewicza, a dokładniej trojkątnego obszaru ograniczonego ulicą Ratuszową od strony południowej oraz istniejącymi kamienicami od strony zachodniej (Rys. 2.3) dotyczą zagospodarowania całości tego terenu. W przeszłości istniał tam tzw. „Plac Rybny” (lub „Plac Rybi”) - jest to przedstawiona w poprzednim rozdziale strefa E. Prezentowana gęstość zabudowy w tym miejscu nie jest wysoka, dlatego chcąc wykorzystać ten teren w pełni, na przykład pod budowę centrum handlowego, zachowując jednocześnie jego historyczny układ, stworzono propozycję modyfikacji oryginalnej zabudowy w sposób gwarantujący niemal stuprocentowe wykorzystanie przeznaczonego do zagospodarowania gruntu.

Zmiana ta polegać ma na połączeniu obiektów strefy E, za pomocą kamienic wymodelowanych na podobieństwo tych z pozostałych stref. Powstały w ten sposób budynek spoi się wspólnym dachem i zróżnicuje pod względem kolorystyki oraz wysokości poszczególnych kamienic. Odmienne informacje, jakie odczytać można z map z okresu przedwojennego oraz nietypowy kształt rekonstruowanego budynku przy ulicy Ratuszowej (płaska ściana połnocno-zachodnia) świadczą o szybkich zmianach w zabudowie centralnej części placu. Domniemywać można, że tak jak w pozostałych obszarach zabudowa była gęsta a znajdujące się tam obiekty podobne do innych z rozpatrywanego rejonu. Pozostawiając, zatem oryginalne dwa budynki autor pokusił się uzupełnić puste przestrzenie przy pomocy fasad stworzonych na podstawie innych rekonstruowanych obiektów. Rozwiązanie takie pozwoli na zachowanie walorów historycznych a jednocześnie ekonomiczne i praktyczne wykorzystanie, obecnie nieużywanej, powierzchni (Rys. 4.1).

Opracowany model tworzą kamienice dwupiętrowe o średnim stopniu odwzorowania detali. Bryła pokrywa teren ograniczony z dwu stron historycznymi obiektami oraz uliczkami ze stron pozostałych. Dach został wymodelowany w sposób, aby podkreślić różnorodność znajdujących się pod nim kamieniczek. Obiekt w łagodny sposób wtapia się pomiędzy pozostałe elementy Żydowskiego Miasteczka, oferując dużo bardziej ekonomiczne wykorzystanie powierzchni.

Rys. 4.1a Modyfikacja I zagospodarowania historycznego - rzuty prostopadłe:
a) widok ściany północno-wschodniej, b) widok ściany południowej,
c) widok ściany zachodniej, d) widok ściany północno-zachodniej.
źródło: opracowanie własne

Rys. 4.1b Modyfikacja I zagospodarowania historycznego.
Widok z lotu ptaka.
źródło: opracowanie własne

Rys. 4.1c Modyfikacja I zagospodarowania historycznego.
Widoki z lotu ptaka oraz z perspektywy przechodnia.
źródło: opracowanie własne

Współczesna aranżacja przestrzenna dawnej Dzielnicy Żydowskiej w Przemyślu.

Istotnym wymogiem nadania rozpatrywanemu rejonowi współczesnej funkcji jest stworzenie przestrzeni sprzyjającej zagospodarowaniu wielkopowierzchniowemu. Aktualne realizacje takich przedsięwzięć opierają się w wysokim stopniu na prostych przeszklonych formach. Łącząc współczesne trendy, osiągnięcia architektoniczne, historyczną zabudowę oraz możliwości programu do obróbki 3d stworzono propozycję rekonstrukcji historycznej zabudowy, w którą tchnięto ducha nowoczesności. Obiekty połączono szklanymi ścianami z metalowymi elementami spajającymi w ten sposób, aby w dużej mierze pozostawić dawny oraz aktualny układ ulic. W ten sposób „obudowany szkłem” został obiekt strefy A - Intendentura, zespolone zostały obiekty strefy B, jednością stały się strefa C ze strefą D oraz budynki strefy E. Ta propozycja stwarza możliwość umieszczenia pasaży handlowych i punktów usługowych wewnątrz obiektów o dużej kubaturze, zachowując historyczne elewacje i jednocześnie przyciągając nowoczesną formą i wyglądem (Rys 4.3). Utrwalając starą strukturę budynków w postaci fragmentów uzyskuje się jednocześnie efekt gęstej zabudowy historycznej dzięki zastosowaniu szklanych lustrzanych tafli odbijających sąsiednie budowle. Powielony w lustrach obraz budynków tworzy tło dla rzeczywistych obiektów nadając całemu obszarowi niepowtarzalny klimat i wrażenie przestrzeni.
W wirtualnym zagospodarowaniu Dzielnicy Żydowskiej zastosowano materiał symulujący szkło o właściwościach luster i głęboko niebieskim zabarwieniu oraz silnie polerowany metal w roli spoiwa. W miejscach, gdzie ściana szkła styka się z zabytkową zabudową usunięto oryginalne szyby, pozostawiając gładką elewację z ramami okiennymi.
Taka forma zagospodarowania nie ma jednak wyłącznie zalet. Jednym z głównych jej wad jest przyczynienie się do pogorszenia warunków komunikacyjnych w tym rejonie, ze względu na gęstość zabudowy historycznej. Należy, więc przede wszystkim zastanowić się nad ulokowaniem parkingów dla przyjezdnych. Z uwagi na trudną komunikację wewnątrz placu oraz bezpośrednią bliskość jednej z głównych ulic w okolicy centrum (ulica Jagiellońska), strefę Dzielnicy Żydowskiej wykluczyć trzeba z listy możliwych miejsc na budowę parkingu. Dodatkowym argumentem przeciw powstawaniu parkingów w tym miejscu byłaby częsta obecność pojazdów dostawczych blokujących swobodę komunikacji pomiędzy wąskimi uliczkami. Jednym z pomysłów zastępczych jest stworzenie wielopoziomowego parkingu w jednym z rekonstruowanych obiektów - najkorzystniejsza w tym przypadku wydaje się Intendentura ze względu na swój duży rozmiar oraz osiowy kształt zbliżony do prostopadłościanu. Drugą propozycją mógłby być parking podziemny mieszczący się bezpośrednio pod dawnym Rybim Placem. W drugim wypadku koniecznym jest zaplanowanie miejsc wjazdu i zjazdu z takiego parkingu. Innym, istotnym aspektem wykluczającym płynność ruchu w opisywanym rejonie jest między innymi obecność przystanków autobusowych na ulicy Jagiellońskiej. Skłania to autora do przemieszczenia teoretycznego miejsca przeznaczonego na parking w jeszcze bardziej odległe rejony. Pod uwagę może być na przykład wzięty obszar tuż za kamiennym mostem. Taki parking stworzyć można w spójnym z Miasteczkiem Żydowskim stylu i ukryć go pod postacią elewacji starych kamienic. W przypadku rekonstrukcji obiektów sakralnych i ich modyfikacji na potrzeby sklepów, należy zwrócić szczególną uwagę na to, których elementów religijnego wystroju nie można usunąć. Rekonstrukcja w tym przypadku wymaga podejścia nie tylko od strony architektonicznej - wziąć pod uwagę należy również względy religijne.

Rys. 4.3a Modyfikacja II zagospodarowania historycznego. Widoki z lotu ptaka.
źródło: opracowanie własne

Rys. 4.3b Modyfikacja II zagospodarowania historycznego. Widoki z lotu ptaka.
źródło: opracowanie własne

Rys. 4.3c Modyfikacja II zagospodarowania historycznego.
źródło: opracowanie własne

Rys. 4.3d Modyfikacja II zagospodarowania historycznego.
Widoki z perspektywy przechodnia.
źródło: opracowanie własne

Rys. 4.3e Modyfikacja II zagospodarowania historycznego.
Widoki z perspektywy przechodnia.
źródło: opracowanie własne

Podsumowanie

Praca w swojej części teoretycznej traktuje o współczesnych rozwiązaniach stosowanych w architekturze, możliwościach dzisiejszych komputerów osobistych oraz wprowadza, bardzo krotko, w dziedzinę grafiki komputerowej. Część praktyczna, stanowiąca zdecydowaną większość, to rekonstrukcja fragmentu przemyskiego śródmieścia, będącego kiedyś gęsto zabudowanym i zamieszkiwanym przez żydowską część miasta. Dokumentacja historyczna pozwoliła w dużym stopniu na dokładne odwzorowanie znajdujących się tam obiektów. Prezentacja zagospodarowania historycznego na tle obecnego zabudowania została wzbogacona o dwie propozycje rozszerzającą ją pod kątem obecnych planów Urzędu Miasta na wykorzystanie tego obszaru. Pierwsza z propozycji modyfikuje oryginalny układ budynków, pozostawiając jego historyczny klimat i styl, druga natomiast wprowadza nowoczesne elementy szklanych ścian łączących poszczególne obiekty rozpatrywanej dzielnicy. Wszystkie trzy propozycje zagospodarowania oraz towarzyszące im wizualizacje są próbą wyeksponowania wartości historycznej owego rejonu oraz wstępnym projektem, na którym oprzeć się mogą inwestorzy oraz władze miasta.

Praca może być rozpatrywana jako część większego dzieła rekonstruującego zabytkowe obiekty Przemyśla. Stworzone modele można bez problemu wcielić w projekt, który zwiększy zasięg rozpatrywanego terenu. Uczynić można również krok w stronę modernizacji obecnej pracy i uczynienia jej podstawą do stworzenia zaawansowanej animacji, jeszcze bardziej ożywiającej przedwojenne obiekty. Interesującym wydaje się również stworzenie multimedialnej aplikacji umożliwiającej wirtualną wycieczkę po dawnych obszarach Przemyśla. Autor stworzył pierwowzór aplikacji pozwalającej w sposób interaktywny poznać wygląd zniszczonych obiektów - w załączonej do pracy aplikacji stworzonej w języku JAVA, użytkownik jest w stanie oglądać uproszczony model Synagogi Tempel, obracając go, zmieniając oświetlenie oraz pozycję kamery.

Problemy, z jakimi zetknął się autor na etapie tworzenia pracy, oraz z którymi z dużym prawdopodobieństwem spotkałyby się osoby podejmujące podobny temat w przyszłości, wypływają w większości z dwu źródeł: ograniczeń obliczeniowych komputera oraz stałej ilości przedwojennych zdjęć dostępnych w archiwach. Można założyć, że pierwszy problem będzie miał coraz mniejsze znaczenie i stworzenie realistycznej animacji w wysokiej rozdzielczości będzie możliwe już na przestrzeni kilku czy kilkunastu lat. Drugie ograniczenie natomiast, czyli odwzorowanie tych części budynków, przy odtwarzaniu, których autor musiał zdać się na własną wyobraźnię, pozostaje aktualne przez cały czas. Jeżeli nie uda się dotrzeć do innych źródeł zapewniających lepsze jakościowo fotografie czy inne ujęcia zniszczonych obiektów, nie uda się uczynić nic w celu wpłynięcia na wyższy stopień detali czy wierność odwzorowania poszczególnych partii elewacji.

Redakcja FRP dziękuje autorowi pracy oraz Politechnice Rzeszowskiej za możliwość jej zaprezentowania na łamach naszego portalu.

Zapraszamy do dyskusji na ten temat na naszym forum dyskusyjnym

Powiązane artykuły:

• Hotel "ROYAL" na przeciwko Dworca Głównego PKP
• Ekonomiczne aspekty odbudowy Pasażu Gansa
• Żydowskie miasto
• Wakacyjny Konkurs Historyczny: Żydzi w Przemyślu