Rewitalizacja Dworca Głównego PKP w Przemyślu
Czwartek, 22 lipca 2010O tym, że mamy zabytkowy dworzec kolejowy każdy wie, nie tylko przemyślnie, ale i turyści, którzy przyjeżdzając do naszego miasta odwiedzają ten cenny zabytek. Doczekaliśmy się w koncóż gruntownej rewitalizacji dworca, która przyczyni się do przywrócenia jego dawnej świetności jako zabytku oraz wprowadzenia nowych funkcji usługowych.
O tym, że mamy zabytkowy dworzec kolejowy każdy wie, nie tylko przemyślnie, ale i turyści, którzy przyjeżdżając do naszego miasta odwiedzają ten cenny zabytek. Doczekaliśmy się w końcu gruntownej rewitalizacji dworca, która przyczyni się do przywrócenia jego dawnej świetności jako zabytku oraz wprowadzenia nowych funkcji usługowych.
Historia przemyskiego dworca kolejowego
Budynek w pierwszej formie został wybudowany w latach 1859-1860 dzięki Galicyjskiej Kolei Karola Ludwika. Główną przyczyną powstania dworca była budowa linii kolejowej Przemyśl – Lwów, która została otwarta 4 listopada 1860 roku. Dworzec, którego pierwotny trzon przetrwał do bieżących czasów został w 1895 roku gruntownie przebudowany i rozbudowany. Po 35 latach użytkowania dworzec został rozbudowany, czego przyczyną był blisko czterokrotny wzrost ludności miasta i stacjonowania kilkudziesięciotysięcznego garnizonu wojskowego. Budynek dworca okazał się więc zbyt mały i postanowiono go rozbudować. Budynek o neobarokowej formie nawiązuje do architektury pałacowej. W ramach rozbudowy z 1895 uzupełniono obiekt o wyrafinowane dekoracje sztukatorskie i malarskie w pomieszczeniach dworcowych, ogólnie dostępnych. W latach następnych wielokrotnie obiekt modernizowano i przeprowadzano remonty. Nie przyczyniły się one na szczęście do zmiany oryginalnego, niepowtarzalnego charakteru budynku i klimatu.
Dworzec kolejowy miał dawniej swoje lata świetności, szczególnie za czasów zaboru austriackiego oraz stacjonowania w Twierdzy Przemyśl garnizonu wojskowego. Miał też i chwilę wyjątkowego szczęścia. W we wrześniu 1939, czasie II wojny światowej, rejon dworca, pobliskie koszary i mosty były celem bombardowań lotniczych. Dworzec dzięki opatrzności losu nie został zniszczony w przeciwieństwie do pobliskiego pięknego Pasażu Gansa, który stał na Placu Legionów. Niewiele więc brakowało, aby i dworzec ucierpiał w trakcie działań wojennych.
W latach powojennych obiekt przechodził kolejne remonty. Niestety nie było one dobrze przeprowadzane. Można o tym przeczytać w programie konserwatorskim obecnie prowadzonej rewitalizacji autorstwa mgr konserwacji dzieł sztuki Barbary Kubisa. Przykładem źle wykonanych remontów są miedzy innymi:
- Wyjątkowo szpecące elementy boniowania. Pochodzą czasów ostatniego remontu z lat 80, kiedy to bonie zostały usunięte, a na ich miejsce wstawiono nowe, wykonane w zaprawie cementowej o bardzo prymitywnej opracowanej rustyce luster.
- Ostatni remont konserwatorski został wykonany na podstawie projektu remontu i kolorystyki z 1995 r. Autorzy projektu sugerowali zastosowanie koloru beżowego, nawiązującego do kolorystyki epoki. Niestety, elewacje zostały pomalowane na agresywne żółtobrązowe barwy.
Dalsza część artykułu to wybrane teksty z dokumentacji rewitalizacji obiektu opisujące zakres prowadzonych prac remontowych i tego, co się przyczyniło się do obecnego stanu rzeczy.
Założenia projektowe rewitalizacji Dworca PKP w Przemyślu.
Dla ułatwienia w opisie zostały przytoczone nazwy poszczególnych osi ścian konstrukcyjnych oznaczone na rzutach budynków (redakcja FRP: do pobrania plik "Dworzec PKP_rzuty kondygnacji-funkcje pomieszczeń" w formacie PDF prezentujący przeznaczenie pomieszczeń. Rzuty poszczególnych kondygnacji pokazują, gdzie będą lokale usługowe - być może stylowe restauracje i puby w piwnicach (np. zdjęcia 9-11), nowa lokalizacja zaplecza sanitarnego, do którego będzie wejście z podziemnego przejścia, itp.).
Po analizach przyjęto następujący układ funkcjonalno-przestrzenny dworca. Pomiędzy osiami 1-12 całość budynku dworca będzie miała charakter odnowionego, wydzielonego i niezależnego budynku zabytkowego przeznaczonego na wynajem. Wybór nowej funkcji dla całości bądź części obiektu zabytkowego, jego program funkcjonalno-użytkowy musi być adekwatny do charakteru obiektu. W przeciwieństwie do tradycyjnego projektowania architektonicznego, punktem wyjścia nie jest tu zaprojektowanie zamkniętego i skończonego obiektu o zdeterminowanej funkcji, ale odrestaurowanego obiektu o wysokim standardzie do elastycznej adaptacji na adekwatne funkcje, gdzie forma historyczna będzie ograniczała możliwości władania obiektem przez inwestora i najemcy, a jednocześnie wybór nowej, zmiennej funkcji będzie miał podstawowe znaczenie dla trafności decyzji ekonomicznych i powodzenia ich formy miasto- i kulturotwórczej. Innym problemem jest brak możliwości spełnienia wszystkich wymogów prawnych dla adaptowanego obiektu zabytkowego (ocieplenia, oświetlenie naturalne, komunikacja wewnętrzna, nieodpowiednie drzwi, likwidacja barier dla osób niepełnosprawnych, instalacje – konflikty między technologią a substancją zabytkową, itd.). Konieczne jest wówczas uzyskiwanie odstępstw od obowiązujących norm.
W związku z powyższym niniejsze opracowanie zawiera zestaw opracowań wielobranżowych koniecznych dla formalnego przeprowadzenia inwestycji do etapu przed wynajmem powierzchni użytkowej. Wszelkie dalsze kroki formalnoprawne związane użytkowaniem powierzchni o sprecyzowanej funkcji będą mogły nastąpić na etapie adaptacji.
Pomiędzy osiami 12-17 zlokalizowane zostaną funkcje stricte „dworcowe”. Ten moduł budynku, nazwany roboczo „Małym dworcem” pozostanie pod wyłączną administracją inwestora i w jego ramach nie przewiduje się podnajmowania powierzchni pomiotom trzecim. Dokumentacja tej części budynku obejmuje wszelkie niezbędne elementy dla uzyskania pozwolenia na budowę i użytkowanie obiektu w sposób zgodny z zaprojektowanym.
W ramach „Małego dworca”, obiekt ma zostać rozbudowany o podpiwniczenie pod poczekalnią w celu stworzenia zapleczy sanitarnych dworca PKP (redakcja FRP: na zdjęciach z fotorelacji pokazujemy, gdzie będzie wejście do zaplecza sanitarnego od strony tunelu (zdjęcia 58 i 59) oraz pierwsze prace związane z budowaniem piwnicy na ten cel (zdjęcia 45 i 46). Dodatkowo cześć piwnic zostanie rozbudowana w celu stworzenia zaplecza technicznego, na które będzie składać się wentylatornia, rozdzielnia i węzeł C.O. Wejście do części usługowej odbywać się będzie poprzez hol główny oraz przez wejście boczne zlokalizowane w zachodniej elewacji budynku. Wejście na „Mały dworzec” odbywać się będzie poprzez hol dawnej części administracyjnej oraz bezpośrednio na halę poczekalni. Na parterze części dworcowej zostaną zlokalizowane kasy, pomieszczenie dyżurnego ruchu, poczekalnia, pomieszczenie małej gastronomii z zapleczem oraz zaplecze sanitarne dla pracowników dworca.
Pomieszczenia na pierwszym piętrze „małego dworca” zostały przeznaczone na hotel służbowy dla pracowników PKP.
Budynek administracyjny nie będzie poddany tak radykalnym przekształceniom funkcjonalnym jak budynek dworca. Prace remontowe związane będą budynek naprawą stanu technicznego i adaptacją pomieszczeń biurowo-administracyjnych do zmieniających się potrzeb inwestora.
Układ funkcjonalny i użytkowy budynku administracyjnego pozostanie bez zmian.
Przyczyny i zakres rewitalizacji dworca kolejowego w Przemyślu
Dokumentacja architektoniczna
Stan techniczny Dworca oraz Budynku Administracyjnego można zakwalifikować jako niebezpieczny, przy którym notuje się lokalne uszkodzenia w postaci spękań, rozwarstwień i ubytków ustabilizowanych, zniszczenia struktury itp. Uszkodzenia tego rodzaju osłabiają częściowo obiekty oraz zmniejszają odporność na ich dalszą destrukcję, co stanowi wyraźny symptom zagrożenia i niebezpieczeństwo użytkowania w dalszym okresie eksploatacji, jeżeli nie będą podjęte odpowiednie środki zaradcze. Poza zagadnieniami, których rozwiązanie zawierało się w ramach umowy pragniemy zwrócić uwagę, że podczas oględzin dostrzeżone zostały dalsze usterki konstrukcji, z których niektóre grożą awarią budowlaną.
Dokumentacja programu konserwatorskiego
W opracowaniu znajdziemy doskonały opis walorów obiektu. Przykładowo dotyczące malowideł w hallu głównym:
Malowidła ścienne pochodzą z lat 30. XX wieku. Umieszczone na wschodniej i zachodniej ścianie na wysokości 2 kondygnacji w uszatych ramach z rozetkami w narożnikach, na wschodniej ścianie zaczynając od północy – przedstawiają 12 alegorii: Przykładowe z nich to:
- Alegoria KOMUNIKACJI KOLEJOWEJ,
- Alegoria PRZEMYSŁU,
- HERB PILAWA
Szczegóły i opis pozostałych na stronie 39 dokumentacji programu konserwatorskiego.
oraz ciekawostki, np. nawiązujące do zmian ustroju politycznego, cyt. „ W latach 1939-45 symboliczne malowidła w hallu zastąpiono portretami przywódców politycznych, po czym już w latach powojennych odsłonięto je zdejmując warstwę farb klejowych. Następnie miała miejsce jeszcze jedna ich konserwacja. Roboty te wykonali plastycy z Rzeszowa.”
Zakres i rodzaj prac konserwatorskich zaplanowanych do przeprowadzenia w ramach rewitalizacji dworca przemyskiego w latach 2010-2012
- Dezynfekcja powierzchni elewacji,
- Skucie zalewanych, odparzonych, skorodowanych tynków oraz cementowych, niespełniających wymogów konserwatorskich (przewiduje się usuniecie około 30 % tynków z powierzchni elewacji),
- Oczyszczenie całej powierzchni elewacji z resztek brudu i produktów korozji chemicznej i mikrobiologicznej,
- Konserwacja i uzupełnienie muru ceglanego,
- Wykonanie tynków renowacyjnych w obszarze cokołów,
- Rekonstrukcja tynków elewacyjnych ( 60%),
- Odtworzenie wystroju architektonicznego elewacji,
- Wykonanie przecierki całej powierzchni elewacji,
- Zagruntowanie elewacji,
- Pokrycie powierzchni elewacji farbami zgodnie z załączona technologia i projektem kolorystyki,
- Konserwacja cokołu,
- Hydrofobizacja elementów i detali architektonicznych,
- Konserwacja stolarki okiennej i drzwiowej,
- Wymiana pokrycia dachu na blachę tytanowo-cynkowa,
- Wymiana obróbek blacharskich na wykonane z blachy tytanowo-cynkowej.
Przyczyny zniszczeń – uwagi ogólne
A. PRZYCZYNY ZEWNĘTRZNE ZNISZCZEŃ
Środowisko miejsko - przemysłowe niesie wiele zagrożeń dla elewacji zabytkowych poprzez obecność licznych szkodliwych czynników takich jak: kurz, dymy, gazy przemysłowe oraz zanieczyszczenia zawarte w spalinach silników pojazdów mechanicznych a także ciągłe narażenie obiektu na mikrodrgania spowodowane ruchem pojazdów mechanicznych. W przypadku opisywanego obiektu bardzo duży wpływ ma funkcja dworca ze stosunkowo dużym ruchem pociągów. Zanieczyszczenia miejskie, w tym przypadku, na skutek opalania piecami domostw występują w postaci cząstek stałych, gazowych i ciekłych. Stałymi składnikami są cząstki niespalonego węgla, smoły i sadzy oraz rozpuszczalne i nierozpuszczalne mineralne składniki powietrza. Cząstki te osadzają się na elewacji powodując jej ciemnienie i powstawanie szczelnych nalotów szpecących a także uszczelniających powierzchnie ( patrz dokumentacja fotograficzna).
Ważnym czynnikiem niszczącym jest woda z zawartymi w niej rozpuszczonymi kwasami siarkowym, siarkawym i węglowym. Najbardziej narażone na zawilgocenie są elementy architektoniczne usytuowane nisko np. cokoły. Woda przenikając do wnętrza tynku i kamienia powoduje pęcznienie poszczególnych składników, ponadto przyczynia się do rozwoju bakterii, grzybów, pleśni i roślin mających wpływ na trwałość elewacji.
Chemiczne działanie mchów i glonów związane jest z wydzielaniem kwasów organicznych słabszych od kwasów nieorganicznych, ale działających również niszcząco na wyprawy elewacji i kamienia. Mchy i glony działają na kamień i wyprawy także w sposób mechaniczny, który polega na wnikaniu cienkich korzonków w szczeliny tynku, czego efektem jest kruszenie się i odspajanie tynków. Drgania spowodowane ruchem pociągów powodują występowanie spękań i mikrospękań przyczyniających się do destrukcji powierzchni i struktury muru.
B. PRZYCZYNY WEWNĘTRZNE
W przypadku opracowywanej elewacji do dużych zniszczeń przyczyniły się nieszczelne rury spustowe oraz wadliwie działająca obróbka blacharska a przede wszystkim dziurawy dach z blachy miedzianej, uszkodzony podczas poprzedniego remontu elewacji. Zacieki z wody spowodowały rozwój kolonii mikroorganizmów, których działanie zostało wyżej opisany a także wypłukały spoiwo wapienne z tynków, osłabiając jego strukturę. Do obecnego stanu elewacji przyczyniły się równie szczelne materiały użyte w trakcie poprzednich remontów. Spoiste tynki z szarego cementu uniemożliwiły elewacji „oddychanie” i doprowadziły do spękań, odspojeń i złuszczeń zarówno powierzchniowych jak i strukturalnych. Szczególnie widoczne są one w miejscach narażonych na wpływ wilgoci.
W zakresie zalecanych technik konserwatorskich, przewiduje się wykorzystanie sprawdzonych, najlepszych metod z przebiegu praktyki konserwatorskiej autora programu ( Pałac Prymasowski w Warszawie autorstwa Schrogera, kościół ewangelicki autorstwa Bogumiła Zuga, Kościół Sakramentek autorstwa Tylmana z Gameren) – program konserwatorski i ścisły nadzór nad wykonawstwem oraz obserwacja zachowania się materiałów konserwatorskich od zakończenia remontu na przestrzeni paru lat). W przypadku materiałów dotyczących technologii remontu konserwatorskiego podano nazwy konkretnych materiałów i nazwę produkującej je firmy ze względu na fakt, że nie jest to typowy remont budowlany, a remont posługujący się technologiami konserwatorskimi w celu przywrócenia świetności cennemu zabytkowi architektury.
Założenia programowe.
UWAGA:
- Ostatni remont konserwatorski został wykonany na podstawie projektu remontu i kolorystyki z 1995 r. Autorzy projektu sugerowali zastosowanie koloru beżowego, nawiązującego do kolorystyki epoki. Niestety, elewacje zostały pomalowane na agresywne żółtobrązowe barwy. Celem niniejszego opracowania jest odtworzenie kolorystyki elewacji na podstawie badań stratygraficznych tynków, analogii architektury z epoki ( dworce w Wiedniu i Budapeszcie). Elewacja odzyska swój wytworny historyczny wygląd, nawiązujący bezpośrednio do klimatu zabytkowego Przemyśla, w którym na elewacjach dominują ciepłe beże, beże różowawe i popiele. Technologia zastosowania laserunków pozwoli na uzyskanie powierzchni przypominającej historyczne wyprawy wapienne.
- Istotna zmiana w wyglądzie obiektu będzie barwa elementów żeliwnych. W dokumentacji historycznej z 1974 r. mgr M. Ziębińskiej opisany jest kolor wiedeńskich z firmy R.P. Wagner elementów żeliwnych: balustrad i kolumn na peronie, balustrady na klace schodowej i ozdobnych kratek we wnętrzu jako ”żółtozielony”. Elementy żeliwne na zewnątrz zostały w trakcie uprzednich remontów pozbawione wszystkich warstw farby. Badania można było przeprowadzić na balustradzie klatki schodowej, gdzie zachowane zostały wszystkie kolejne przemalowania. Bezpośrednio na metalu występuje farba zielona i ten kolor zostanie przedstawiony w projekcie kolorystyki. Remont elewacji wymagał będzie usunięcia bardzo dużej ilości tynków ze względu na stopień ich zawilgocenia, zasolenia i porażenia mikroorganizmami. Tynki użyte do rekonstrukcji zapewnia możliwość dyfuzji, pozwolą na rekonstrukcje form i dekoracji architektonicznych, a dodatki biobójcze powstrzymają rozwój mikroorganizmów i zabezpiecza przed rozwojem nowych kolonii. Farby użyte do wymalowań spełniają wszystkie wymagania konserwatorskie ze względu na wysoka dyfuzyjność, odporność na czynniki atmosferyczne i wygląd nawiązujący do starych wypraw wapiennych. Wszelkie reperacje, uzupełnienia i rekonstrukcje zostaną wykonane w tynku wapiennym z dodatkiem cementu trasowego, który zapewni brak skurczu przy wiązaniu, właściwa wytrzymałość mechaniczna i doskonała przyczepność do muru. Zaprawa tynkowa, dostarczona na budowę w formie mieszanki gotowej do użycia po zarobieniu z woda daje gwarancje dobrej jakości i trwałości. Prace muszą być wykonane w myśl zasady, że trwałość warstw wierzchnich jest taka jak podłoże. Kolorystyka obiektu zostanie opracowana na podstawie badań stratygraficznych zachowanych tynków i farb. Wszystkie technologie zaproponowane w niniejszym programie są sprawdzone w wieloletniej praktyce konserwatorskiej.
Stan zachowania elewacji jest katastrofalny i wymaga jak najszybszych działań remontowo-konserwatorskich. Elewacje zewnętrzne pokryte tynkiem cementowym sprawiają żałosne wrażenie. Partie cokołowe zawilgocone, zasolone pokryte są koloniami mikroorganizmów. W trakcie badań w grudniu roku 2007 życia mikrobiologicznego zaobserwowano wzrost glonów Algae należących do grupy zielenic Chlorophyta i mchów Musci, co wiąże się z podsiąkaniem kapilarnym i niewłaściwym odprowadzaniem wody opadowej.
Zachęcam do zapoznania się z dokumentacją dotyczącą rewitalizacji dworca. Z historią budynku, jego walorami architektonicznymi i zabytkowymi oraz obecnym stanem i zakresem prac koniecznych do wykonania (ogrom zadań). Można zapoznać się z tym na podstawie dokumentacji programu konserwatorskiego Dworca Głównego PKP w Przemyślu. Dokument jest do pobrania pod adresem http://www.dworcekolejowe.pl/article/prz...g_edit/494, gdzie dostępne są także pozostałe dokumentacje branżowe opisujące zakres rewitalizacji dworca. Niewątpliwie do przeznaczenia ogromnych środków finansowych na remont dworca (88,8 mln zł) oprócz złego stanu zabytku, zdopingowała także zbliżająca się wielkimi krokami impreza piłkarska EURO 2012. Po raz kolejny dogodne położenie miasta, które wcześniej przyczyniło się do budowy dworca, tym razem z racji organizacji meczów mistrzostw także we Lwowie pozwoli nam wkrótce zobaczyć odnowiony, piękny przemyski dworzec kolejowy.
Oprócz poznania programu prac remontowych niewątpliwie warto zobaczyć relację fotograficzną z przebiegu i zaawansowania robót, którą wykonaliśmy dnia 19 lipca 2010. Zdjęcia można zobaczyć w galerii "Rewitalizacja dworca PKP - lipiec 2010".
Autor: D.S.