Dobra kultury a rozwój turystyki. Idea: Dlaczego Przemyśl?

DOBRA KULTURY A ROZWÓJ TURYSTYKI

Studia nad kształtowaniem przestrzeni i krajobrazu miasta Przemyśla

I.    IDEA: Dlaczego Przemyśl?

Motto: „Gdyby Przemyśl leżał w Anglii lub innym jakimś kraju zrobiono by z niego ósmy cud świata” – słowa turysty z Anglii

WSTĘP

Przemyśl – prastary gród nad Sanem, którego potencjał turystyczny jeszcze wciąż nie jest w pełni wykorzystany, stał się pretekstem do rozważań na temat możliwości kształtowania miasta turystycznego. Zaproponowane metody działania, zarówno w skali regionu, jak i miasta pokazują, jak wielkie szanse, ale i wyzwania stoją przed miastem. Szczegółowe rozwiązania przestrzenne w skali centrum miasta dają przykład, jakimi metodami można promować miasto.

TURYSTYKA

„Polskie miasta wchodzą w modę. Jeśli jest się Niemcem, modnie jest pojechać na weekend do Wrocławia. Jeśli młodym Anglikiem- wypada polecieć na wieczór kawalerski do Krakowa. Gdy jest się odpowiednio sytuowanym Polakiem, w najlepszym tonie jest kupić apartament w Sopocie. Na udany wypad nadają się Łódź, Poznań, Zamość, Lublin, Gdańsk albo Elbląg. Toruń, Kielce gonią liderów. Historycy kiedyś odnotują: przełom wieku XX i XXI, rozkwit miast, nie zawsze planowany efekt transformacji ustrojowej. Uboczny, a jakże przyjemny” (według raportu „Polityki”, Oblężone miasta, R. Socha, M. Bunda, I. Miecik). Celem pracy jest ukazanie, że Przemyśl również może znaleźć się na prestiżowej liście atrakcyjnych miast Polski.
Według „Polityki” w Polsce pojawiły się trzy grupy turystów: turyści biznesowi, turyści zagraniczni oraz „Indywidualni goście krajowi (wyjazdy krajowe - krótkoterminowe). Przemyśl, jako miasto przygraniczne stanowić może atrakcję dla wszystkich trzech grup turystów, więc myślenie o rozwoju turystycznym jest jak najbardziej uzasadnione.

WYBÓR MIASTA

„Na pytanie: czy Przemyśl leży w Europie, każdy odpowie, że tak, choć prawdziwie będzie należał wówczas, gdy zrozumie, co może do tej Zjednoczonej Europy wnieść. A może przecież wnieść piękno dzikiej jeszcze przyrody, romantyzm koślawych ulic, patynę pokrywającą wieżę licznych kościołów oraz bogactwo kultury i sztuki pogranicza. A może będzie to powrót Przemyśla do Europy, do której przecież de facto należał jako miasto w imperium Franciszka Józefa ?” (J. Markin, Przemyśl. Przewodnik turystyczny)

IDEA. 6 etapów zwiedzania miasta a rozwój turystyki

Przemyśl stoi przed wielką szansą, którą jest rozwój turystyczny, jednak wciąż potrzeba wiele wysiłku, aby z nazwą miasta kojarzyła się cała gama atrakcji turystycznych, a przecież ich tu nie brak...

Co więc warto zobaczyć?
Na podstawie analizy dóbr kultury, na których miasta turystyczne najczęściej opierają swój rozwój, wyznaczono 6 etapów zwiedzania miasta i okolic:

etap 6 - RZEKA – szlak wodny „Błękitny San” obejmujący trzy szlaki tematyczne: wodny, rowerowy, fortyfikacji nadsańskich
etap 5 - PO DRODZE DO… - Przemyśl – miasto położone na trasie prowadzącej w Bieszczady lub do Lwowa (na Ukrainę)
etap 4 - OKOLICE – Ziemia Przemyska oferuje wiele ciekawych miejsc – wspaniałą architekturę, bogatą przyrodę, interesujące trasy rowerowe i piesze
etap 3 - FORTECZY PARK KULTUROWY – system ścieżek pieszych i rowerowych obejmujących zewnętrzny pierścień fortyfikacji
etap 2 - MIASTO – system turystycznych punktów węzłowych oparty na wewnętrznym pierścieniu fortyfikacji
etap 1 - CENTRUM – miejsce koncentracji dóbr kultury i atrakcji turystycznych oraz węzeł komunikacji miejskiej obsługujący wszystkie etapy zwiedzania miasta


1. 6 ETAPÓW ZWIEDZANIA MIASTA
1.1. PRZEMYŚL I OKOLICE – CO WARTO ZOBACZYĆ?

Temat rozwoju turystycznego Przemyśla od lat jest żywo dyskutowany. Jedni widzą w nim szansę, inni patrzą z niedowierzaniem. Z jednej strony położenie, zabytki, odmienność kulturowa, z których słynie Przemyśl i Ziemia Przemyska przyciągają, a z drugiej strony znaczne oddalenie od centrum Polski i od jej granicy zachodniej poważnie ograniczają dostępność tych miejsc zarówno dla turystów krajowych jak i zagranicznych. Przejdźmy jednak do faktów. Z Warszawy do Przemyśla jest mniej więcej tyle samo kilometrów co z Warszawy do Krakowa czy Gdańska, a zdecydowanie mniej niż do Zakopanego, na Hel czy w Bieszczady, a właśnie jadąc w Bieszczady byłaby dobra okazja, aby odwiedzić Przemyśl. Także Lwów stał się ostatnio modnym miastem, a przecież jedzie się tam przez Przemyśl, więc nic nie stoi na przeszkodzie, aby zatrzymać się w nim na dzień lub dwa - założenia etapu 5.

San jest jedną z najpiękniejszych rzek w Polsce. Wypływa ze wschodnich stoków Piniaszkowego Wierchu na Ukrainie, przepływa przez Bieszczady Zachodnie, Pogórze Środkowo Beskidzkie i Kotlinę Sandomierską. Aby ukazać walory rzeki szerszej grupie turystów stworzono szlak wodny „Błękitny San” – nowy regionalny produkt turystyczny, na który składają się trzy tematyczne szlaki: wodny, rowerowy oraz fortyfikacji nadsańskich. Projekt jest w trakcie realizacji i ma być dofinansowywany z Unii Europejskiej (działanie 1.4 zintegrowanego programu rozwoju regionalnego pod nazwą „turystyka i kultura”). Jednym z ważniejszych punktów na trasie szlaku jest Przemyśl – etap 6. zwiedzania miasta.

Ziemia Przemyska pełna jest ciekawych miejsc. Warto je odwiedzić wybierając się na wycieczki jednodniowe po okolicy (oczywiście z bazą w Przemyślu) – etap 4. (Szczegółowy opis etapu w podrozdziale 1.1.1.)

Twierdza Przemyśl należy do dóbr „dziedzictwa kulturowego”. Plasuje się na trzecim miejscu w Europie, po Verdun i Antwerpii. Powstała w II połowie XIX w. i na początku XX w.
W 2003 roku Przemyśl przystąpił do realizacji zadania finansowego ze środków Funduszu Małych Projektów Programu Współpracy Transgranicznej PHARE, zarządzanego przez Stowarzyszenie na rzecz Euroregionu Karpackiego. Założeniem projektu jest uczynienie z Twierdzy Przemyśl najważniejszego regionalnego produktu turystycznego, na bazie którego będą powstawały kolejne. Następnym krokiem było podjęcie uchwały o utworzeniu Fortecznego Parku Kulturowego, który ma objąć zabytki Twierdzy Przemyśl (oba pierścienie fortyfikacji oraz obiekty towarzyszące).

W ramach etapu 3. zwiedzania miasta proponuje się zagospodarowanie na cele turystyczno -rekreacyjne zewnętrznego pierścienia fortyfikacji i powiązanie go z wewnętrznym pierścieniem fortyfikacji, na którym oparto kolejny etap rozwoju miasta. (Szczegółowy opis etapu 3 przedstawiono w podrozdziale 1.1.2.)

Kolejne dwa etapy obejmują już teren miasta. Etap 2 – punkty węzłowe rozwoju turystyki opiera się o wewnętrzny pierścień fortyfikacji, za pomocą którego punkty łączą się ze sobą. Powiązany jest również z atrakcjami etapu 3 (powiązanie obu pierścieni fortyfikacji) oraz z najważniejszym punktem węzłowym „Centrum” – etap 1. (Szczegółowy opis etapów w podrozdziale 1.1.3.)

1.1.1. etap 4 – OKOLICE

W okolicy miasta znajduje się wiele atrakcji nie tylko o znaczeniu lokalnym, ale również regionalnym, a nawet krajowym. Można je podzielić na miejscowości oferujące zabytki architektury m.in.: Krasiczyn, Dubiecko, Posada Rybotycka, Fredropol. Druga grupa to miejsca o wybitnych walorach przyrodniczo-krajobrazowych, a wśród nich: Łętownia, Bolestraszyce, Kalwaria Pacławska. Część z nich jest położona w sąsiedztwie ciekawych fortów, co dodatkowo podnosi ich atrakcyjność. Oczywiście walory te przeplatają się ze sobą i są miejsca ciekawe zarówno pod względem przyrodniczym, jak i krajobrazowym czy architektonicznym.

Wśród wszystkich atrakcji należy wyróżnić trzy miejscowości w najbliższym otoczeniu o
znaczeniu ponadregionalnym:
- Krasiczyn – z układem urbanistycznym z XVII w. oraz Zespołem Zamkowym z zamkiem z około 1550 r. i parkiem,
- Kalwaria Pacławska z układem urbanistycznym z II poł. XVII w., z Zespołem Klasztornym Franciszkanów (kościół z lat 1770 – 1775), Zespołem Kaplic (20 kaplic) i Kapliczek Kalwaryjskich (19 kapliczek),
- Arboretum w Bolestraszycach – Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytkowych Założeń
Ogrodowych i Arboretum, mieszczące się w Zespole Dworskim.

A także dalej położone miasta jak Jarosław, Sieniawę czy Łańcut.

Region oferuje również wiele atrakcji przyrodniczych. Na piesze wędrówki doskonale nadaje się np. Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego.
W najbliższym sąsiedztwie miasta znajdują się również cztery rezerwaty przyrody.

Zwiedzanie tych atrakcji proponuje się w systemie wycieczek jednodniowych. Dojazd do większość tych miejsc jest dobra. Zawsze możemy dotrzeć własnym samochodem, autobusami podmiejskimi, a nawet komunikacja miejską. Bardziej oddalone miejscowości jak Jarosław czy Łańcut warto odwiedzić koleją.

WNIOSEK: Centrum Przemyśla skupiające dworce i przystanki komunikacji zbiorowej jest ważnym punktem wypadowym na wycieczki jednodniowe organizowane w regionie.


1.1.2. etap 3 – FORTECZNY PARK KULTUROWY

Twierdza Przemyśl zbudowana została z dwu pierścieni fortów: wewnętrznego i zewnętrznego, pomiędzy którymi występowały forty linii wspierającej. Umocnienia linii wewnętrznej w większości znajdują się na terenie miasta. Forty zewnętrzne są położone w wioskach otaczających miasto.
Ponieważ miasto planuje utworzenie Parku Kulturowego Twierdzy Przemyśl staje się ona bardzo ważnym punktem zwiedzania Przemyśla. Poniższa analiza miała na celu zbadanie stopnia zachowania, warunków dojazdu, położenia i innych atrakcji w pobliżu (czyli waloryzację fortów) oraz określenie możliwości ich adaptacji na cele turystyczne (analiza możliwości zagospodarowania).

Ze względu na sposób zagospodarowania wyodrębniono trzy grupy:
- forty obecnie zagospodarowane z określeniem możliwości ich modernizacji i dalszego wykorzystanie,
- forty nadające się do modernizacji i adaptacji na cele turystyczne,
- forty przeznaczone do uporządkowania i pozostawienia jako zielone tereny rekreacyjne.
Najbardziej atrakcyjnymi do wykorzystania na cele turystyczne fortami są:
- z pierścienia zewnętrznego: I Salis Soglio, V Grochowce, VII Prałkowce, VIII Łętownia, XI Duńkowiczki, XIII San Rideau oraz XII Żurawica-Werner (obecnie użytkowany przez wojsko),
- z pierścienia wewnętrznego: Kruhel, XVI Zniesienie, XVIII Lipowica, XIX Winna Góra, XX Przekopana.

Istotne są również powiązania miedzy pierścieniem zewnętrznym i wewnętrznym (łączące etap 3 z etapem 2), które najdogodniej realizować w postaci ścieżek przyrodniczych pomiędzy następującymi fortami:
IX Brunner – XVIII Lipowica, VI Helicha – Kruhel, III Łuczyce- XX Przekopana.

Obecnie można zwiedzać Twierdzę spacerując czarnym szlakiem fortecznym, bądź wybierając trasę rowerową prowadzącą przez forty pierścienia zewnętrznego. Do prawie wszystkich można dojechać samochodem, a w pobliże większości – środkami komunikacji miejskiej.

1.1.3. etap 2 – MIASTO, etap 1 – CENTRUM.
Schemat rozwoju turystycznego na terenie miasta (etap 2) oparto na wewnętrznym pierścieniu
fortyfikacji wyznaczając sześć obszarów – punktów węzłowych dla rozwoju trzech
podstawowych rodzajów turystyki:
• przyjazdowej (w tym biznesowej),
• rekreacji i sportu,
• młodzieżowej.

Na terenie historycznego centrum miasta (obszar najcenniejszy pod względem kulturowym i oferujący szeroką gamę atrakcji turystycznych) wyznaczono punkt węzłowy ‘Centrum’ (etap1), który spaja cały układ etapu drugiego, ale również jest bazą wypadową dla zwiedzania atrakcji etapu 3, 4, 5 oraz zapleczem dla etapu 6.

Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych punktów węzłowych etapu 2:
- „Zniesienie” – kompleks sportowo – rekreacyjny obejmujący: miasteczko sportów zimowych (stok narciarski, tor saneczkowy, lodowisko), istniejące tereny sportowe nad Sanem (boiska i stadion, skate – park, pole namiotowe i camping, hotel), rzekę San (z projektowaną trasą spływów, przystaniami i plażami), projektowany zespół zbiorników wodnych „Oczka Wodne”, zespół fortyfikacji na „Zniesieniu”, Park Miejski;
- „Przemyska Strefa Gospodarcza” – centrum turystyki biznesowej – lokalizacja usług z grupy ‘otoczenia biznesu’; stwarzanie warunków dla rozwoju aktywności gospodarczych i zachęcających inwestorów do lokowania tutaj swej działalności; poza lokalnym centrum – rozwój funkcji produkcyjnych i magazynowych;
- „Lipowica” – centrum turystyczno – rekreacyjne obejmujące m.in.: rekreacyjne tereny leśne (Park Zasański, otoczenie fortu „Lipowica”), niekubaturowe usługi sportu na terenach fortecznych, projektowaną crossową trasę rowerową, tor saneczkowy, lokalny ośrodek sportowy, istniejące hotele oraz możliwo do adaptacji na funkcje hotelowe obiekt pałacowy;
- „Nad Sanem” – centrum turystyki przyjazdowej i rekreacji obejmujący: projektowany zespół obsługi turystyki przyjazdowej (bar, motel) powiązany z parkingiem strategicznym i pętlą autobusową oraz rekreacyjne obszary nad Sanem (ścieżki rowerowe, spacerowe, miejsca plażowania i kąpieli, place do gier, place zabaw, ścieżki zdrowia itp.)
- „Pałac” – usługi sportu i oświaty, których centrum mieściłoby się w zespole pałacowo –parkowym Lubomirskich (w posiadaniu Wyższej Szkoły Administracji i Zarządzania); ponadto proponuje się lokalizację usług sportu, jako ośrodka sportowego o randze ogólnomiejskiej;
- „Zakola Wiaru” – centrum turystyki młodzieżowej związane z reaktywowaną stacją kolejową linii biegnącej w Bieszczady tranzytem przez Ukrainę; projektowane zaplecze turystyczne (schronisko, camping), centrum informacji turystyki pieszej, tereny rekreacyjno wypoczynkowe nad Wiarem, terenowe obiekty sportowe.

Poszczególne punkty węzłowe są powiązane między sobą trasami przyrodniczymi (opartymi o wewnętrzny pierścień fortyfikacji) oraz trasami historycznymi - z punktem węzłowym ‘Centrum’. Trasy historyczna i przyrodnicza mają swoje kontynuacje poza granicami miasta.

Etapy zwiedzania 1,2,3 wzajemnie się uzupełniają. System bowiem działa dwukierunkowo: w obrębie danego etapu i między sobą na zasadzie powiązań. I tak, np. zwiedzając zewnętrzny pierścień fortyfikacji (etap 3) ścieżką przyrodniczą możemy dojść do punktów węzłowych na terenie miasta (etap 2), a dalej ścieżką kulturową (historyczną) dotrzeć do punktu węzłowego ‘Centrum’ (etap 1).

Na poniższym rysunku przedstawiono schemat wzajemnego współdziałania etapów zwiedzania 2 i 1 oraz rodzaje punktów węzłowych.

Redakcja FRP - D.S.: opracowano na podstawie pracy dyplomowej architekt Diany Polkowskiej "Dobra kultury a rozwój turystyki. Studia nad kształtowaniem przestrzeni i krajobrazu miasta Przemyśla"